Hrörnun í augnbotnum
Algengasta orsök lögblindu á Íslandi er hjá fólki eldra en 50 ára.
Sjúkdómurinn leggst á miðgróf sjónhimnu í augnbotnum og skerðir lestrarsjón og sjónskerpu. Göngusjón og sjónsvið helst óbreytt.
Með stórauknu hlutfalli eldri borgara fer þetta vandamál vaxandi og mun draga verulega úr lífsgæðum þessa hóps. Enda þótt skilningur á þeim efnaskipta- og frumubreytingum sem verða í sjónhimnu hafi aukist nokkuð á síðustu árum er orsök sjúkdómsins enn á huldu og meðferðarmöguleikar takmarkaðir.
Nýgengi seinni stiga ellihrörnunar í augnbotnum hjá 70 ára og eldri er um 5% á ári.
Ákveðin þróun hefur þó orðið með tilkomu nýrra lyfja og leysimeðferðar á síðustu árum. Þannig hefur tekist að draga úr skemmdum í augnbotnum og koma í veg fyrir sjóntap og með því bæta lífsgæði.
Orsakir og áhættuþættir hrörnunar í augnbotnum
Orsakir hrörnunar í augnbotnum eru ekki þekktar en ýmsar tilgátur hafa verið lagðar fram. Líkur hafa verið leiddar að galla í erfðamengi.
Af öðrum þáttum sem skoðaðir hafa verið má nefna súrefnisskort í sjónhimnu, afbrigðilega nýæðamyndun og augnbotnahrörnun sem bólgusjúkdómur. Nokkrir áhættuþættir hafa verið greindir og er aldur sá mikilvægasti. Aðrir áhættuþættir eru hár blóðþrýstingur, ættarsaga og reykingar. Ýmis einkenni í auga eru tengd aukinni áhættu á votri ellihrörnun en þau eru mjúk drusen og litþekjubreytingar í makúlu sem og vot ellihrörnun í hinu auganu.
Meðferð
Aðferðin er nokkurs konar ómun með ljósgeislum þar sem leysigeisli er sendur inn í augað og endurvarpið skráð og úr verður sneiðmynd af augnbotni.
Full augnskoðun felur í sér sjónmælingu, þrýstingsmælingu og skoðun augnbotna í raufarlampa með víkkuð sjáöldur. Á þennan hátt má greina forstig sjúkdómsins og þurra rýrnun.
Vota hrörnun þarf að rannsaka nánar með æðamyndatöku af augnbotnum. Til þess eru notuð tvennskonar skuggaefni, Fluroescein og Indocyanine green. Litarefni er sprautað í æð og því næst teknar augnbotnamyndir með stafrænni tækni. Á þennan hátt má skoða æðanetið í sjónhimnu og choroid æðaþekjunni, greina og skipuleggja meðferð. Við greiningu á æðamyndunum má flokka æðanet undir sjónhimnu í tvennt: Klassískt útlit með vel afmarkaðan leka undir sjónhimnu sem birtist snemma í myndaröðinni og (Occult) hulið útlit sem er illa afmarkaður leki undir sjónhimnu sem birtist seinna.
OCT (optical coherence tomography) hefur valdið byltingu við sjúkdómsgreiningu í og undir sjónhimnu.
Undanfarin ár hefur aðferð sem byggir á ljósnæmu lyfi og laserljósi gefið góða raun. Þessi aðferð sem nefnist Photodynamic Therapy byggir á að ljósnæmu efni, verteporfin (Visudyne®) er sprautað í æð.
Því næst er hrörnunin í auganu meðhöndluð með rauðum leysi (698nm bylgjulengd) og þannig er lyfið virkjað og veldur þannig sértækri lokun þessara sjúku æða án þess að hafa áhrif á nærliggjandi æðar og vefi.
Sjúklingar með flestar tegundir nýæðamyndunar sem fengu þessa meðferð misstu marktækt minni sjón samanborið við þá sem fengu enga meðferð. Hjá sjúklingum með langt genginn sjúkdóm hefur skurðaðgerð verið möguleg undanfarin ár. Þetta er töluvert flókin aðgerð þar sem sjónhimnan er losuð frá undirlaginu og henni snúið þannig að miðgrófin lendi á heilbrigðu undirlagi.
Við þurri ellihrörnun í augnbotnum er engin meðferð. Fyrsta meðferðin við votri ellihrörnun sem kom var Argon leysimeðferð.
Fleiri lyf eru í rannsókn og lofa góðu, kemur m.a. til greina að nota þessi efni til viðbótar PDT meðferðinni og þannig vinna á sjúkdómnum á fleiri vígstöðvum líkt og gert er í krabbameinsmeðferð.
Fleiri aðferðir hafa verið reyndar til að stöðva sjúkdóminn og jafnvel koma í veg fyrir hann. Nýleg rannsókn hefur sýnt fram á verndandi áhrif ákveðinna vítamína og andoxunarefna gegn votri augnbotnahrörnun. Sjúklingar sem hafa fengið vota hrörnun í eitt auga og eru með drusen i hinu, ná að draga úr líkum á votri hrörnun í því auga með því að taka ákveðna skammta af C- og E-vítamínum, zinki, kopari og beta karóteni. Árið 2005 var nýtt lyf, Macugen® samþykkt í Bandaríkjunum til meðhöndlunar votrar ellihrörnunar. Þetta lyf sem er Anti VEGF (Vascular Endothelial Growt factor) antagonisti hefur nýlokið fasa III rannsókn og árangurinn lofar góðu.
Lyfið dregur úr áhrifum æðahvetjandi efnisins VEGF og stöðvar þannig nýæðamyndun undir sjónhimnu án þess að valda skemmdum á henni. Lyfið er gefið beint inn í glerhlaupið á 6 vikna fresti þar til nýæðamyndunin hefur verið stöðvuð. Í byrjun árs 2007 var síðan Lucentis® skráð hér á landi. Þetta lyf svipar mjög til Macugen en hefur í rannsóknum staðið sig mun betur og erum við nú í fyrsta skiptið að sjá fólk bæta við sig sjón eftir meðferð í stað þess að „tapa minni sjón“.
Hvað varðar forvarnir þá er sýnt fram á fylgni á milli magns drusen og litþekjubreytinga í augnbotni og líkum á votri ellihrörnun, nokkuð sem auðveldar greiningu fólks í aukinni áhættu. Tvær rannsóknir eru þegar hafnar þar sem skoðaðar eru meðferðir til að koma í veg fyrir að sjúklingar fái vota ellihrörnun.
Annars vegar Anecortave Acetate (AART – Anecortave Acetate Risk Reduction Trial) gefið bak við augað (Sub-tenon lyfjagjöf) og hinsvegar lágorku leysimeðferð (CAPT – Low intesity laser: Complications of AMD Prevention Trial) í miðgróf hjá sjúklingum með drusen og litþekjubreytingar. eru í prófunum til að reyna að sporna við þróun þurrar hrörnunnar yfir í vota.
Góð fræðsla og reglubundið eftirlit eru hornsteinar góðs árangurs gegn hrörnun í augnbotnum. Öllum sjúklingum sem kvarta undan þoku í sjónsviði eða afbrigðilegri sjón skal vísað til augnlæknis. Þó svo að hvorki lyf né leysimeðferð geti bætt sjóntap þá er hægt að koma í veg fyrir enn meira sjóntap ef meðferð er hafin tímanlega. Reglubundið augnbotnaeftirlit hjá augnlæknum líkt og sykursýkissjúklingar gangast undir gæti orðið til mikilla hagsbóta fyrir sjúklinga og bætt árangur meðferðar verulega.
Útdráttur þessi er birtur með góðfúslegu leyfi Læknablaðsins. Greinina í heild sinni má nálgast með því að ýta á eftirfarandi: Ellihrörnun í augnbotnum
Skoða hvaða fróðleiksmoli á heima hér.
nánar um fróðleiksmolann